Ne može se potceniti uloga kafane u životu našeg naroda jer je tradicija otvaranja kafana stara skoro 500 godina, a Beograd i Srbija bili su i mesto prve kafane u Evropi.
Iako su danas popularni kafići i klubovi, srpske kafane su nekada bile centar kulturnog i čaršijskog života. U kafanama su se dogovarale saradnje, pisale knjige, vežbale predstave, organizovale izložbe, ali i političke partije.
PRVA KAFANA U EVROPI OTVORENA JE NA DORĆOLU
Prema zvaničnim istorijskim podacima, prva kafana otvorena u Evropi nalazila se u Beogradu, negde na Dorćolu. Koncept kafane na naše prostore doneli su Turci, a prvu kafanu otvorili su godinu dana nakon što je Beograd pao pod vlast Osmanlija – 1522. godine. Čak je i sam Carigrad prvu kafanu dobio tri godine kasnije.
Nažalost ne postoje nikakvi istorijski podaci o nazivu kafane, tačnoj lokaciji, izgledu i vlasniku. Ono što se pisalo i prenelo generacijama kasnije jeste informacija da se u njoj služila crna, truska kafa, ali i čibuci i nargile. Postoje neke priče da se ova kafana nalazila na ušću Save i Dunava, ali to nije potvrđeno.
Ipak, procvat kafana u Srbiji dogodio se tokom XIX veka, dok je na vlasti bio Miloš Obrenović koji je doneo Uredbu o uređenju ugostiteljskih objekata.
195 GODINA RADA – NAJSTARIJA AKTIVNA KAFANA U BEOGRADU „?“
Pre 195 godina otvorena je sada najstarija aktivna kafana u Beogradu, koja je od 2007. godine pod vlasništvom Grada Beograda – kafana Znak pitanja.
Smeštena u jednoj od najstarijih kuća u Beogradu, kafana Znak pitanja otvorena je davne 1823. godine i od tada radi neprekidno. Podigao ju je Naum Ičko, po nalogu kneza Miloša, a nakon smrti Nauma kuća je dodeljena lekaru Ećim-Tomi Kostiću, koji je od nje napravio kafanu.
Slučajan naziv – Znak pitanja
Prvi naziv kafane bio je Srpska kafana, pa Ećin-Tomina kafana, međutim ovo se nije zadržalo, jer je tokom godina svaki novi vlasnik menjao i samo ime kafane. Po zapisima pamti se i naziv Kod pastira (1878. godina).
Ipak današnje ime kafana je dobila slučajno i potpuno iz inata. Prethodio joj je naziv Kod Saborne crkve, međutim to nije bilo u skladu sa Uredbom o mehanama, ali ni sa mišljenjem crkvene vlasti. Tadašnji vlasnik je iz protesta, do okončanja spora sa vlastima, na ulaz stavio znak pitanja (?) i to je ostalo do danas.
Zabranjeno pušenje, pljuvanje i psovanje
Miloš Obrenović doneo je zakone kojima su uređena pravila ovakvih ugostiteljskih objekata – od materijala kojima je mogla kafana da se izradi, do toga koliko je žena moglo da služi u jednom objektu. Kafana Znak pitanja bila je jedina u kojoj je bilo zabranjeno pušenje, pljuvanje i psovanje. Miloš Obrenović je ovo pravilo propisao iz poštovanja jer se kafana nalzaila preko puta Saborne crvke.
U kafanu su svraćale brojne poznate ličnosti, a među njima i Vuk Karadžić. U novije vreme, pamti se da je patrijarh Pavle voleo da svrati na pasulj, salatu i običnu vodu.
Akademija primenjenih umenosti je u blizini, zna se da su slikari, studenti i profesori posećivali kafanu, a gradom kruži i legenda da su se u kafani polagali ispiti.
BEOGRAĐANI SPASILI KAFANU
Još u Beogrdskim opštinskim novinama iz 1940. godine pisalo se da su mnogi želeli da kupe kafanu od vlasnika Pavlovića. On ih je odbijao, želeći da sačiva kafanu za budeća pokoljenja i zato što je smatrao da zgradu treba da otkupi samo opština. Želeo je da je proda opštini samo pod uslovom da se održava i zauvek očuva onakva kakva je bila.
Po završetku rata, 1946. godine kafana ? je proglašena za spoemnik kulture, ali je 1959. godine finalno oduzeta kafedžiji Pavloviću i pretvorena u društveno vlasništvo. Kafana ni tada nije menjala svoju namenu.
Ipak, početkom 21. veka, u procesu privatizacije, pojavljuju se priče o privatizaciji i ovog objekta. Tada je UTP Varoš kapija, restoran osnovan 1962. godine koji je raspolagao kafanom, zakazo tender-aukciju za prodaju kafane sa početnom cenom od 2.500 evra po kvadratnom metru. Tender je na kraju poništen, a Beograđani su se pobunili.
Otpor zaposlenih u kafani, ali i raznih javnih ličnosti se isplatio. Peticiju za zaustavljanje privatizacije potpisalo je 2.563 građana i Vlada Srbije 2007. godine donosi odluku da izuzme restoran od procesa privatizacije i prepiše ga Gradu Beogradu kao spomenik kulture.
2015. godine Agencija za restituciju donosi odluku da se kafana vrati u vlasništvo porodici Pavlović, međutim ta odluka još uvek nije stupila na snagu.
Zahvaljujući Beograđanima ova kafana je ostala izgledom i namenom ono što je i bila pre skoro 200 godina. Kafana Znak pitanja prešla je sve istorijske i kulturne vrednosti i postala je institucija za sebe.
Lokacija: Kralja Petra 6, Beograd
POGLEDAJ JOŠ: BEOGRADSKE PRIČE
